Rozporządzenia testamentowe, czyli powołanie spadkobiercy, podstawienie, zapis, polecenie, wydziedziczenie, ustanowienie wykonawcy

Wbrew powszechnemu przekonaniu testament to nie tylko wskazanie spadkobiercy – choć to jego główne zadanie – ale poza tym może on zawierać wiele innych postanowień, określanych mianem rozrządzeń testamentowych. Do rozrządzeń tych należą między innymi: powołanie (wskazanie) spadkobiercy, podstawienie, zapis, polecenie, wydziedziczenie, ustanowienie wykonawcy testamentu.

Powołanie spadkobiercy

Testator może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób. Jeśli nie określił udziału poszczególnego spadkobiercy, to dziedziczą oni w częściach równych. Udziały w spadku zawsze określa się w części ułamkowej, na przykład w 1/2, 1/3 czy 1/4 części, a nie przez odwołanie się do określonych składników majątkowych, na przykład spadkobierca A dziedziczy działkę, spadkobierca B dziedziczy samochód itd.

Spadkobiercą może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna, na przykład: fundacja, szkoła wyższa czy spółka.

Dla skutecznego powołania spadkobiercy należy unikać również wskazania terminu lub warunku, na przykład takiego: „powołuję do całości spadku syna, pod warunkiem że zawrze związek małżeński z kobietą, z którą żyje w konkubinacie”. Takie postanowienie może spowodować uznanie testamentu za nieważny.

Podstawienie („rezerwowy spadkobierca”)

Testator, powołując spadkobiercę, może nadto postanowić, że gdyby ten nie mógł być spadkobiercą (na przykład zmarł wcześniej) lub nie chciał dziedziczyć (na przykład spadek odrzucił), wówczas spadkobiercą rezerwowym ma być inna osoba (podstawienie).

Postanawiamy więc w testamencie, że spadkobiercą ma być córka, ale gdyby ona nie mogła lub nie chciała być spadkobiercą, wówczas ma być nim wnuczka.

Często podstawienie stosuje się przy testamentach wzajemnych małżonków, bowiem co do zasady można przypuszczać, iż jeden z małżonków umrze wcześniej.

Zapis

Spadkodawca może w testamencie zobowiązać spadkobiercę do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby.

Zapis polegać może na przykład na zobowiązaniu do przeniesienia własności działki na rzecz innej osoby, wypłaceniu określonej kwoty na cel charytatywny, na rzecz wskazanej fundacji albo na ustanowieniu dla innej osoby służebności mieszkania.

Zapis wykonuje się po śmierci testatora, z reguły niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu, a roszczenie z tytułu zapisu, czyli uprawnienie żądania jego wykonania przedawnia się z upływem 5 lat od dnia jego wymagalności. W pewnych okolicznościach zapis może być nieskuteczny. Jeżeli bowiem testator przeznaczył tytułem zapisu samochód, który posiadał w chwili spisania testamentu, a następnie go sprzedał i zakupił inny (a testamentu nie zmienił), to nowy samochód nie będzie już objęty zapisem, chyba że co innego wynikać będzie z testamentu.

W przeciwieństwie do powołania spadkobiercy zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Można zatem uzależnić wypłatę określonej kwoty na przykład: od sprzedaży odziedziczonego lokalu w okresie 2 lat od śmierci testatora.