Przyjęcie lub odrzucenie spadku. Jak odrzucić spadek
Jak odrzucić spadek i co się z tym wiąże? Spadek utożsamia się z otrzymaniem jakiegoś majątku; mówiąc: "dostałem spadek", myślimy zatem wyłącznie o przysporzeniu majątkowym, o powiększeniu stanu posiadania. Tak jednak być nie musi. Spadek – to w zasadzie wszelkie prawa i obowiązki o charakterze majątkowym, które należą do spadkodawcy w chwili jego śmierci.
Mimo majątkowego charakteru nie należą jednak do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.
Do spadku należą natomiast przykładowo:
- własność i współwłasność rzeczy, użytkowanie wieczyste,
- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawa i obowiązki wynikające z umów zawartych pod warunkiem (na przykład że prezydent miasta nie wykona prawa pierwokupu),
- środki na rachunkach bankowych (nieobjęte dyspozycją na wypadek śmierci – w ograniczonej wysokości).
Do spadku należą także:
- prawo pierwokupu lub odkupu, autorskie prawa majątkowe,
- prawo do patentu,
- obligacje,
- prawa i obowiązki wspólników spółek osobowych,
- udziały i akcje spółek kapitałowych (chyba że z treści umów lub statutów wynikają ograniczenia)
- i także prawa i obowiązki wynikające z umowy przedwstępnej.
Powyższe przykłady stanowią „aktywa” spadku. Oprócz nich jednak spadek obejmuje również „pasywa”, czyli długi spadkowe. To przede wszystkim zobowiązania (do zwrotu zaciągniętych kredytów i pożyczek lub pobranych zaliczek albo niezrealizowane wypłaty zasądzonych od spadkodawcy odszkodowań).
Do długów spadkowych należy także obowiązek wykonania zapisów i poleceń, wypłaty zachowku, jak również koszty ostatniej choroby i pogrzebu spadkodawcy w zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom środowiska, a nadto koszty postępowania spadkowego bądź notarialnego poświadczenia dziedziczenia.
Przyjęcie lub odrzucenie spadku
Zdarza się, że długi spadkowe przewyższają aktywa spadku. Czy w takiej sytuacji spadkobierca za nie odpowiada?
Nabycie spadku z chwilą otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) nie jest definitywne. Każdy spadkobierca, niezależnie od tytułu powołania, a więc zarówno testamentowy, jak i ustawowy, może spadek przyjąć lub odrzucić.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone jedynie w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkodawca dowiedział się o tytule swego powołania do spadku (testament lub ustawa), i nie może być odwołane. Oświadczenie można złożyć przed sądem lub notariuszem. Podkreślić należy, że termin 6 miesięcy liczy się nie od otwarcia spadku, lecz od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się, że jest spadkobiercą. Najczęściej pokrywa się to z datą śmierci, ale nie zawsze.
Spadkobierca, z którym rodzina ma rzadkie kontakty, o śmierci swego bliskiego może dowiedzieć się o wiele później. Dalszy krewny o powołaniu do spadku może dowiedzieć się wiele miesięcy po śmierci spadkodawcy, na przykład od wierzyciela, który egzekwuje dług. W takich przypadkach okres 6 miesięcy do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku również kończy się później.
Przyjęcie spadku
Spadkobierca może przyjąć spadek wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza.
Proste przyjęcie spadku oznacza, że spadkobierca przyjmuje spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe. Odpowiada zatem za te długi całym swoim majątkiem (w tym odziedziczonym), bez ograniczenia tej odpowiedzialności.
Spadkobierca może jednak spadek przyjąć z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe. To przyjęcie spadku „z dobrodziejstwem inwentarza”. Spadkobierca, który spadek przyjął z dobrodziejstwem inwentarza, także ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym swoim majątkiem, ale wysokość tej odpowiedzialności ograniczona jest do wysokości aktywów spadku.
W sytuacji gdy spadkobierca w okresie owych 6 miesięcy nie złoży żadnego oświadczenia, jest to równoznaczne z prostym przyjęciem spadku.
Wyjątek dotyczy osób niemających pełnej zdolności do czynności prawnych, na przykład małoletnich, bądź co do których istnieje podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia oraz osób prawnych, na przykład parafia, spółka itd. W ich przypadku brak oświadczenia w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a pozostali spadkobiercy nie złożyli żadnego oświadczenia, uważa się że również oni przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Jak odrzucić spadek
Złożenie przez spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku oznacza, że nie chce on być spadkobiercą i zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Prowadzi to do wejścia w jego miejsce kolejnych osób, i tak na przykład: syn odrzuca spadek po ojcu – spadkobiercami stają się wnuki; jeśli one także odrzucą spadek – spadek przejdzie na prawnuki itd. Jeśli nie ma zstępnych w linii prostej, do spadku dochodzą rodzice i krewni w linii bocznej.
Skarb Państwa i gmina nie mogą odrzucić spadku, który im przypadł z mocy ustawy, ale dziedziczą z dobrodziejstwem inwentarza.
Jeżeli spadkobierca powołany jest do spadku zarówno z testamentu, jak i z ustawy może odrzucić spadek jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć jako spadkobierca ustawowy.
Skutki odrzucenia spadku
Spadkobierca, który spadek odrzucił, jest wyłączony z dziedziczenia tak, jakby nie dożył chwili otwarcia spadku. W takiej sytuacji w jego miejsce do dziedziczenia są powoływani jego spadkobiercy, na przykład dzieci. Odrzucenie spadku nie jest zatem dobrym sposobem na uniknięcie ewentualnych problemów związanych z nabyciem kłopotliwego, zadłużonego spadku, lecz stanowi jedynie ich przerzucenie na dalszych zstępnych. Oni również mają sześć miesięcy (od dnia powzięcia informacji o powołaniu do dziedziczenia) na złożenie oświadczenia, czy i jak spadek przyjmują albo go odrzucają.W imieniu małoletnich oświadczenie woli może złożyć przedstawiciel ustawowy (rodzic). Jednak odrzucenie spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego ina taką czynność potrzebna będzie zgoda sądu rodzinnego.
