Ubóstwo energetyczne. Komu powinno pomóc państwo, żeby podnieść standard życia i zadbać o klimat
Uchwalono definicję "ubóstwa energetycznego". Ma ona pomóc określać grupy osób, dla których należy organizować programy wsparcia nie tylko w celu zapewnienia lepszego standardu życia, lecz także umożliwienia termomodernizacji domu lub wymiany urządzeń grzewczych.
W ustawie o dodatku osłonowym z 17 grudnia 2021 r. zawarto definicję co to jest “ubóstwo energetyczne”. To pierwsze uchwalone prawem określenie, co rozumiemy przez ubóstwo energetyczne, kim są osoby ubogie energetycznie, choć funkcjonuje ono od lat i zostało określone w różnych dokumentach powstałych w wyniku badań naukowych albo na potrzeby pomocy społecznej. Ustawowo wprowadzona definicja ubóstwa energetycznego ma pomóc określać kryteria, komu należą się różne formy wsparcia, nie tylko w programach pomocy społecznej, lecz także w przygotowywanych przez rząd programach mających na celu poprawę jakości powietrza i walkę o klimat. np. “Czyste powietrze”, “Stop smog” itp.
Trzeba zdawać sobie sprawę, że osoby ubogie energetycznie często nie mają możliwości poprawienia standardu życia, a cóż dopiero mówić o dysponowaniu środkami pozwalającymi na ocieplenie domu, wstawienie ciepłych i szczelnych okien, wymianę starego kopciucha na nowoczesne i niskoemisyjne źródło ogrzewania. Żeby wszyscy potrzebujący mogli podnieść standard energetyczny swoich domów lub mieszkań, co jest niezbędne, żeby dążyć do osiągnięcia przez nasz kraj neutralności klimatycznej, w przypadku osób ubogich energetycznie ciężar wydatków koniecznych w tym celu musi ponieść państwo.
Spis treści
- Co rozumiemy przez ubóstwo energetyczne
- Jak wygląda ubóstwo energetyczne
- Ubóstwo energetyczne w Polsce
- Przyczyny ubóstwa energetycznego
- Pomoc dla osób ubogich energetycznie
Co rozumiemy przez ubóstwo energetyczne
W ustawie zapisano następującą definicję:
Ubóstwo energetyczne oznacza sytuację, w której gospodarstwo domowe prowadzone przez jedną osobę lub przez kilka osób wspólnie w samodzielnym lokalu mieszkalnym lub w budynku mieszkalnym jednorodzinnym, w którym nie jest wykonywana działalność gospodarcza, nie może zapewnić sobie wystarczającego poziomu ciepła, chłodu i energii elektrycznej do zasilania urządzeń i do oświetlenia, w przypadku gdy gospodarstwo domowe łącznie spełnia następujące warunki:
- osiąga niskie dochody,
- ponosi wysokie wydatki na cele energetyczne,
- zamieszkuje w lokalu lub budynku o niskiej efektywności energetycznej.
Jak wygląda ubóstwo energetyczne
Ubóstwo energetyczne to sytuacja, w której osoba lub osoby nie są w stanie utrzymać komfortowej temperatury w domu lub mieszkaniu, a także nie mają środków na zapłacenie rachunków za energię, naprawę zepsutego grzejnika, wymienienie starego kotła na węgiel na nowy. Słowem nie mogą spełnić podstawowych potrzeb energetycznych.
Przeczytaj też: Dodatek osłonowy w związku z podwyżkami. Komu się należy i ile wynosi >>>
Efektem ubóstwa energetycznego jest brak komfortu w domu czy mieszkaniu, utrzymywanie się zimna i wilgoci (latem zbyt wysokiej temperatury), co skutkuje pojawieniem się zagrzybień, alergii, chorób układu oddechowego i innych. Ubóstwo energetyczne ma więc negatywny wpływ na zdrowie i długość życia ludzi. Osoby ubogie energetycznie nie mogą swobodnie korzystać z gorącej wody, ciepła, oświetlenia. Często ich domy nie są wyposażone w podstawowe w obecnych czasach urządzenia, np. lodówkę, pralkę, kuchenkę gazową, komputer i internet. Jest jeszcze druga strona medalu – osoby ubogie energetycznie są często mało samodzielne życiowo, nie potrafią prawidłowo zarządzać swoim życiem i gospodarstwem domowym, dlatego zdecydowanie wymagają pomocy.
Ubóstwo energetyczne w Polsce
Zgodnie z raportem Instytutu Badań Strukturalnych z kwietnia 2018 r. “Zjawisko ubóstwa energetycznego w Polsce, w tym ze szczególnym uwzględnieniem zamieszkujących w domach jednorodzinnych” opracowanym przez Piotra Lewandowskiego, Anetę Kiełczewską i Konstancję Ziółkowską na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego, liczbę ubogich energetycznie w Polsce w 2016 r. ocenia się w 2016 r. na 4,6 mln zamieszkujących 1,3 mln gospodarstw domowych. Według miary Wysokie Koszty – Niskie Dochody (WK-ND) 12,2% mieszkańców Polski było dotkniętych ubóstwem energetycznym. Nieznaczna większość wśród tych osób (2,5 mln) była równocześnie uboga dochodowo (dochody ekwiwalentne poniżej 60% mediany), 2,1 mln osób doświadczało ubóstwa energetycznego, choć nie było ubogie dochodowo.
Zdecydowana większość osób doświadczających ubóstwa energetycznego mieszka w domach jednorodzinnych. W 2016 r. było to 75,4% wszystkich ubogich energetycznie, czyli 3,47 mln osób. Są to głównie mieszkańcy wsi (76%) i małych miasteczek. W dużych miastach liczbę ubogich energetycznie oszacowano na około 8%. Ponad połowa ubogich energetycznie mieszka w starych domach – przedwojennych albo zbudowanych w latach 1961-1980. Ich domy są opalane węglem lub drewnem.
Przyczyny ubóstwa energetycznego
Ubóstwo energetyczne nie powinno być utożsamiane z ubóstwem ekonomicznym, choć często idą one w parze.
Wśród przyczyn tego zjawiska należy wymienić:
- niewystarczające środki finansowe, często ubóstwo ekonomiczne,
- zły stan techniczny budynków i mieszkań,
- bardzo niską efektywność energetyczną budynków i mieszkań,
- stosowanie przestarzałych, wyeksploatowanych urządzeń grzewczych,
- korzystanie z nieenergooszczędnych sprzętów i urządzeń domowych,
- brak umiejętności rozsądnego gospodarowania energią i jej oszczędzania.
Dlatego programy pomocy dla osób dotkniętych ubóstwem energetycznym nie powinny ograniczać się tylko do pomocy finansowej. Trzeba dać nie tylko rybę, lecz także wędkę, czyli wiedzę jak rozsądnie gospodarować budżetem domowym, korzystać z urządzeń grzewczych, wybierać urządzenia, które pochłaniają mniej energii itp.
Pomoc dla osób ubogich energetycznie
Dotychczas korzystano z definicji odbiorcy wrażliwego energii elektrycznej i paliw gazowych na określenie osób, których nie stać na płacenie rachunków za energię elektryczną i/lub gaz. W Prawie energetycznym jest zapis, że odbiorcom wrażliwym nie można wyłączyć prądu w terminie od 1 listopada do 31 marca, a także w soboty oraz dni wolne od pracy oraz je poprzedzające. Jeśli odbiorca wrażliwy energii elektrycznej zalegający z opłatami ma przyznany dodatek mieszkaniowy, może wystąpić do sprzedawcy tych nośników energii z prośbą o uruchomienie programu wsparcia, np. rozłożenie zaległości na raty, odroczenie terminu płatności lub ich umorzenie itp.
W programie “Czyste powietrze” w styczniu 2022 r. uruchomiono nabór wniosków o najwyższe dotychczas możliwe dofinansowanie – do 90% kosztów kwalifikowanych inwestycji. Tak wysokie dotacje przysługują osobom o najniższych dochodach. Dobrze by było, żeby wśród osób, które skorzystają z tak wysokiej dotacji, znaleźli się także ubodzy energetycznie.
Ponieważ wśród osób ubogich energetycznie z pewnością jest wiele osób, które mają trudności z dostępem do informacji, nie są wykształceni, nie korzystają z nowoczesnych mediów, w programach “Czyste powietrze” i “Stop smog” przygotowuje się również procedury, które sprawią, że to jednostki samorządu i innych organizacji dotrą do nich - podejmą inicjatywy w celu poinformowania osób ubogich energetycznie o przysługującej im pomocy, możliwościach systemowych, a także pomogą przejść przez procedury.
