Elementy roślinne i architektoniczne ogrodu. Genius loci ogrodów różnych epok
Pochodzące z języka łacińskiego określenie genius loci w tłumaczeniu oznacza duch opiekuńczy danego miejsca. W ten sposób określa się dziś zespół elementów nadających specyficzny klimat danemu miejscu, także ogrodowi.
Autor: Pracownia Sztuki Ogrodowej
Projekt ogrodu z wykorzystaniem starych drzwi
W ogrodach na charakter danego miejsca mają wpływ otoczenie, rzeźba terenu, roślinność, architektura oraz historia danego miejsca. Pojęcie genius loci możemy interpretować jako aurę, atmosferę, tradycję przestrzeni ogrodowej. Tę atmosferę mają nie tylko ogrody powstałe w przeszłości, ale również współczesne, które będą wywoływać emocje w przyszłych pokoleniach. Znaczna liczba takich klimatycznych ogrodów przydomowych pełna jest elementów roślinnych i architektonicznych, które do czegoś nawiązują, z czymś się kojarzą, coś symbolizują, mają ukryte znaczenie, które wywołuje w nas pewne emocje.Idea ducha miejsca miała istotne znaczenie w tworzeniu ogrodów przydomowych różnych kultur na przestrzeni wieków.
Rzymianie byli ludźmi bardzo religijnymi. Dlatego każde wnętrze ogrodowe miało charakter religijny. W kontaktach z sacrum pomagały im umieszczane w ogrodach ołtarze ofiarne, świątynie, posągi bóstw, grobowce i nimfea (rodzaj fontanny, wodotrysku zdobionego kolumnami i posągami), a także rośliny. Pewne gatunki roślin miały dla Rzymian znaczenie symboliczne, a ich uprawa przywoływała treści odnoszące się do religii, mitologii i wydarzeń z przeszłości. Symboliczne znaczenie miało „drzewo życia” uosabiające siłę witalną, cykliczność przyrody i nieśmiertelność.Genius loci w ogrodach średniowiecznych tworzyli zakonnicy, którzy wierzyli, że każdy element ogrodu, oprócz funkcji estetycznej, ma też znaczenie religijne. Spuścizną tamtej epoki są ogrody wirydarzowe, o wnętrzu rozdzielonym dwiema krzyżującymi się prostopadle ścieżkami, symbolizującymi cztery cnoty kardynalne. Ogród wirydarzowy był miniaturą boskiego dzieła stworzenia świata. Dla średniowiecznych chrześcijan ogród był przestrzenią szczególną, miał symbolizować Eden – rajski ogród zamknięty (oddzielony) od zewnętrznego zła i zepsucia. Drzewa i kwiaty miały oznaczać dobre uczynki.Renesansowa sztuka przycinania roślin w rozmaite figury ludzi, zwierząt oraz wymyślne geometryczne kształty była wyrazem władzy ludzkiego rozumu nad światem roślin. Obecnością rzeźb podkreślano reprezentacyjne miejsca ogrodu. Rzeźby głownie przedstawiały postacie mitologiczne lub zwierzęta, bowiem renesans nawiązywał do czasów antycznych.
Również barokowa idea ogrodu głosiła podporządkowanie przyrody człowiekowi. Zadaniem ogrodów barokowych było świadczenie o statusie społecznym, potędze i bogactwie właścicieli. Atmosferę przepychu i bogactwa w ogrodach osiągano przez stosowanie efektownych elementów architektonicznych dużych rozmiarów. Podobnie jak w renesansie, ogród był siedzibą muz, miejscem kolekcji dzieł sztuki, egzotycznych ptaków i zwierząt oraz rzadkich gatunków roślin. Czasem przestrzeń ogrodu była organizowana na kształt teatru, a przebywanie w niej stawało się spektaklem wrażeń.
Ogrody romantyczne to wnętrza cechujące się zwrotem ku literackości. Zadaniem ogrodów z początku XIX. wieku było oderwanie od realiów życia codziennego przez wprowadzenie romantycznego nastroju ballad i romansów. Ogród romantyczny miał oddziaływać na uczucia i nastroje zwiedzających przez kształtowanie przestrzeni jak najbardziej zbliżonej do naturalnego krajobrazu. Szczególne, duchowe znaczenie miały lapidaria – miejsca przechowywania i prezentowania zgromadzonych elementów architektonicznych: rzeźb, nagrobków i pomników pochodzących z zabytkowych budowli. Dzięki temu stawały się miejscem kultu i zadumy. Szczególny duch miejsca był budowany przez kreowanie w ogrodach scen: majestatycznych, rustykalnych, egzotycznych, pogodnych, zatrważających. Do dziś sadzenie w ogrodach brzóz czy stokrotek i innych kwiatów polnych, daje poczucie przebywania w ogrodzie genius loci ogrodu romantycznego.W ogrodach przydomowych ostatnich lat genius loci ściśle wiąże się z regionalizmem i tożsamością danego miejsca. Ogród jest wyrazem kontynuowania pewnej tradycji przez jego właścicieli, nawiązaniem do przeszłości. Genius loci tworzą wszystkie elementy wkomponowane w przestrzeń ogrodu, które przywołują jakieś wspomnienia. Duch miejsca każdego ogrodu powstaje dzięki umiejętności łączenia elementów natury i kultury. Jednym ze sposobów na kontynuację tradycji jest stosowanie rodzimych gatunków roślin, a także zaproszenie zwierząt do powieszonych na drzewach budek lęgowych lub karmników. Coraz popularniejsze staje się wprowadzanie do wnętrza ogrodowego używanych przez lata ściennych źródełek, umywalek czy też wręcz sztucznie postarzanych elementów wodnych. Pojawiają się również przedmioty niezwiązane bezpośrednio z ogrodem, dzięki czemu możemy przenieść się do innej przestrzeni (stare drzwi ze zburzonej kamienicy itp.).Projektując ogród warto pamiętać, że powinien on być wnętrzem nie tylko funkcjonalnym i estetycznym, ale ma zawierać głębsze treści, tworzyć niepowtarzalny nastrój zgodny ze swoim opiekuńczym duchem.
