Czy będzie zmiana zasad odpowiedzialności za długi spadkowe?

W Sejmie trwają prace nad zmianami w przepisach dotyczących odpowiedzialności za długi spadkowe, które mają na celu wprowadzenie zasady odpowiedzialności z tzw. dobrodziejstwem inwentarza w miejsce obowiązującej obecnie zasady odpowiedzialności nieograniczonej.

Chodzi o rządowy projekt nowelizacji Kodeksu cywilnego, Kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości, które przygotowało ten projekt obecnie obowiązujące przepisy nie chronią w wystarczającym stopniu spadkobierców przed niespodziewaną odpowiedzialnością za długi spadkowe przewyższające wartość aktywów spadkowych.

Obecne przepisy związane z długami spadkowymi są rygorystyczne dla spadkobierców

W obecnym stanie prawnym spadkobierca nabywa spadek, który obejmuje również długi (obowiązki majątkowe) spadkodawcy. Dzieje się tak choćby spadkobierca tego nie chciał, a nawet o tym nie wiedział.

Spadkobierca ma wpływ na to, czy ostatecznie dojdzie do dziedziczenia. Spadkobierca może bowiem:

1. przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste).
2. przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza).
3. spadek odrzucić i w takim wypadku nie dziedziczy spadku, a tym samym długów spadkodawcy.

Na podjęcie decyzji spadkobierca ma sześć miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tym, że jest spadkobiercą.

Długi spadkowe, a spadkobiercy z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych

Wyjątkowo traktowani są jedynie spadkobiercy niemający pełnej zdolności do czynności prawnych, osoby, co do których istnieje podstawa do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia oraz osoby prawne – milczenie takich osób oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 k.c.). Pozostali spadkobiercy mogą uchronić się przed nieograniczoną odpowiedzialnością za długi spadkowe poprzez złożenie w odpowiednim terminie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

W praktyce większość osób nie ma wiedzy prawnej i nie zdaje sobie sprawy z negatywnych konsekwencji bierności w kwestii złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Jeżeli spadkobierca nie złoży oświadczenia o odrzuceniu spadku lub oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, to odziedziczy zadłużony spadek i będzie odpowiadał za zobowiązania zmarłego całym swoim majątkiem (tzw. proste przyjęcie spadku). Chodzi m.in. o niespłacone pożyczki, kredyty bankowe i inne zobowiązania, np. zaległości czynszowe spadkodawcy.

Proponowane zmiany związane z długami spadkowymi

Projekt nowelizacji przewiduje, że brak oświadczenia spadkobiercy w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, będzie jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności nie będzie miało zastosowania, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił lub podał nie istniejące długi.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacił niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów będzie ponosił odpowiedzialność za niespłacone długi tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów, które spłacił. Jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności powinien wiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, będzie ponosił odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednak tylko do takiej wysokości, w jakiej miałby obowiązek je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Nie dotyczy to spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.

W myśl proponowanych rozwiązań, jeżeli spadkobierca w ciągu 6 miesięcy (od kiedy dowiedział się o śmierci spadkodawcy), nie złoży oświadczenia o odrzuceniu spadku lub nie złoży oświadczenia o przyjęciu spadku wprost – będzie to równoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, czyli ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe.

Nad omawianym projektem nowelizacji Kodeksu cywilnego, Kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw toczą się obecnie prace w sejmowej Komisji Nadzwyczajnej do spraw Zmian w Kodyfikacjach.

8.12.2014