Chore sosny [Porada eksperta]

W drewnie sosny mogą żerować larwy błonkówek lub chrząszczy. Z błonkówek najbardziej pospolity jest trzpiennik sosnowiec (Urocerus gigas). Wyglądem (z daleka) przypomina szerszenia, ale nie jest groźny (nie ma żądła). Lata w lasach w miejscach nasłonecznionych. Zapłodniona samica składa jaja wbijając długie pokładełko w drewno na głębokość 1 cm. Larwy żerują i rozwijają się w pniach drzew iglastych (sosny, świerka, jodły, modrzewia). Larwy drążą korytarze do 4 cm długości. Pod koniec rozwoju budują kolebkę poczwarkową, w której przepoczwarczają się. Owad dorosły wydostaje się na zewnątrz wygryzając okrągły otwór. W pniach sosny rozwijać się też może jego krewniak - trzpiennik świerkowiec. Często się zdarza, że larwy trzpiennika wywożone są z drewnem do miasta (jako deski), gdzie po obróbce drewna, kończą rozwój i niespodziewanie pojawiają się jako osobniki dorosłe w mieszkaniach i straszą mieszkańców. Z chrząszczy szkodnikami sosny mogą być kózkowate (Cerambycidae). Niezwykle osobliwy jest tycz cieśla (Acanthocinus aedilis), który ma bardzo długie czułki (u samców są znacznie dłuższe od ciała). Samica ma płaskie pokładełko, za pomocą którego wciska jaja głęboko pod korę pni sosny lub świerka. Larwy drążą pod korą kręte i szerokie chodniki i przepoczwarczają się w korze lub w drewnie. Dorosłe osobniki pojawiają się pod koniec marca i w kwietniu. Również larwy innych kózek rozwijają się w drewnie sosny. Larwy wykarczka sosnowego (Criocephalus rusticus) najpierw żerują tuż pod korą, a potem wnikają głębiej w drewno. Dorosłe pojawiają się w lipcu i sierpniu i latają wieczorem i nocą. Na sośnie żerować może też szczapówka sosnowa (Asemum striatum), której osobniki dorosłe (chrząszcze) latają w borach sosnowych od maja do sierpnia. Najbardziej znanym szkodnikiem drzew iglastych i drewna jest spuszczel pospolity (Hylotrupes bajulus), który preferuje drewno miękkie (drzew iglastych: sosna, jodła, świerk), o niskiej zawartości wilgoci, używane do konstrukcji budowlanych. Larwy rozwijając się w drewnie żerują latami, powodując czasem znaczne szkody. Chrząszcz ma 15-25 mm długości, ciało spłaszczone o barwie smolistoczarnej do brunatnej, głowa ma z delikatne, szare owłosienie. Region za głową jest zaokrąglony, z małymi błyszczącymi plamkami (guzkami) po obu stronach. Pokrywy mogą być całkowicie czarne lub z wyraźnymi szarymi pasami. Odwłok samic jest odchylony nieco w dół od pokryw. Samce są mniejsze od samic. Czułki u samców sięgają połowy ciała, u samic są krótsze. Larwa jest kremowa, ale jej żuwaczki są ciemnobrązowe, wyrośnięta osiąga 31 mm długości. Ma trzy ciemno ubarwione przyoczka (ocelli) na każdej stronie głowy (po tym odróżniamy je od larw innych kózkowatych). Spuszczel pospolity lubi miejsca nasłonecznione i ciepłe, chętnie zasiedla strychy, dachy i południowe ściany drewnianych budynków. Wybiera drewniane domy młodsze niż 10 lat. Najczęściej źródłem infekcji są pobliskie porażone zabudowania drewniane. Larwy rozwijają się w bieli drewna drzew iglastych o wilgotności 10-20%. Unikają drewna rozkładającego się oraz twardzieli bogatej w olejki i żywice. W odróżnieniu od innych owadów potrafią trawić celulozę. Dorosłe owady wylatują z drewna od wiosny, najliczniej od połowy czerwca do połowy sierpnia, w godzinach południowych i popołudniowych. Optymalna temperatura dla lotów spuszczela wynosi 30°C (minimalna 25°C). Jeśli temperatura powietrza jest niższa, ukryte w drewnie chrząszcze mogą przeczekiwać, aż temperatura otoczenia wzrośnie do poziomu zapewniającego im możliwość odbycia lotu. W budynkach ogrzewanych chrząszcze mogą opuszczać tunele przez cały rok. Po wylocie osobniki dorosłe łączą się w pary, samice kopulują tylko jeden raz - to wystarcza do zapłodnienia wszystkich jaj. Jaja są żółtawe i podłużne, o 1,5-2 mm długości, składane za pomocą specjalnego pokładełka w kilku grupach w naturalne zagłębienia i szczeliny lub między dwoma kawałkami drewna na głębokość do 2-3 cm. Samice składają średnio 170 jaj (rekordzistki nawet do 500 jaj). Okres składania jaj wynosi około 5 dni. Zwykle po 9 dniach wylęgają się larwy. Jeśli temperatura otoczenia wynosi 31°C, a wilgotność powietrza 90-95%, wtedy rozwój jaj jest szybszy i larwy lęgną się już po 5-6 dniach. W temperaturze ok. 17°C i przy wilgotności 18% larwy lęgną się dopiero po 48 dniach. Po wylęgu larwa od razu wgryza się w drewno i zaczyna żerowanie. Kanały wygryzione przez najmłodsze larwy są tuż przy powierzchni. Ich uszkodzenia są na zewnątrz widoczne jako jasne smugi szerokości ok. 1 mm. Młode larwy giną w drewnie o zawartości wody mniejszej niż 10%. Wyloty i składanie jaj następują wtedy, gdy drewno ma największą wilgotność. Wylęgłe larwy kończą stadium L1 pod koniec lata, kiedy wilgotność drewna jest najwyższa. Spuszczel pospolity spędza w stadium larwy 2-10 lat, a w warunkach niesprzyjających nawet dłużej (np. gdy panuje za wysoka lub za niska temperatura, lub gdy szkodnik zasiedlił stare drewno o niskiej wartości odżywczej). Rozwój larwy jest najszybszy w temperaturach od 20-31°C i przy 80-90% wilgotności względnej powietrza. Szybszy rozwój zachodzi w drewnie o wilgotności wyższej niż 10%, bogatym w substancje odżywcze. Optymalna dla szkodnika zawartość wody w drewnie wynosi 28%. Zawartość wilgoci w drewnie zmienia się w ciągu roku i te zmiany decydują o tempie rozwoju larw. W warunkach sprzyjających rozwój larw w balach domów drewnianych nie starszych niż 5 lat trwa 2 lata. Najczęściej ich rozwój trwa 3-6 lat. Zimą aktywność larw jest mniejsza, co bardziej wiąże się ze spadkiem wilgotności drewna poniżej 10% niż z chłodem. W niskiej wilgotności larwy oszczędzają wodę i energię, więc mniej żerują. W drewnie o wyższej wilgotności, larwa o cienkim pokryciu ciała żerując wypełnia swoim ciałem cały kanał, a wodę pobiera wraz pokarmem. Odgłosy żerowania młodych larw nie są słyszalne, ale pracę żuwaczek larw średniej wielkości i starszych można usłyszeć już z odległości 1-2 m. Powstające komory poczwarkowe zwiększają odgłosy pracy żuwaczek. Larwy żerują i tworzą długie kanały, z dużymi komorami w tych miejscach, w których wystąpiła partia drewna sprzyjająca rozwojowi larw. Przy silnym opanowaniu drewna przez larwy chodniki tworzą gęsty labirynt korytarzy. Wyrośnięte larwy wygryzają tunele szerokości ok. 6 mm, które na przekroju mają kształt spłaszczonego owalu. Całe żerowisko jest wypełnione mączką drzewną i odchodami. Przed przepoczwarczeniem się dochodzą do warstwy powierzchniowej drewna i tworzą tam owalny otwór wyjściowy. Po zatkaniu otworu wyjściowego paprochami, larwa udaje się do powiększonej komory, aby przepoczwarczyć się - dzieje się to wiosną, najczęściej pod koniec kwietnia i w maju. Poczwarka jest biała i silnie spłaszczona. Kształtem przypomina owada dorosłego. Okres przepoczwarczania się trwa około 20 dni. Powstały osobnik dorosły pozostaje w komorze 4-7 dni, po czym wychodzi wypychając zatyczkę. Owady dorosłe żyją przeciętnie 14 dni. Samica ginie zaraz po złożeniu jaj. Granulkowate trociny produkowane przez larwy składają się z odchodów złożonych z trawionego drewna i cząstek drewna, które nie było spożyte. Larwy żerujące w drewnie produkują feromony, wydzielane do trocin. Z nich te związki przedostają się na zewnątrz. Jeśli w kawałku drewna występują nieliczne larwy, wtedy wydzielany przez nie feromon ma małe stężenie i przyciąga samice, które składają jaja w szczeliny tego właśnie kawałka drewna. Gdy drewno jest zaatakowane przez liczne larwy, które wyprodukowały dużo mączki drzewnej o znacznej zawartości feromonu, wtedy on działa na samice odpychająco i samice udają się do innych miejsca, aby złożyć jaja. Samice dobrze fruwają i mogą latem pokonywać znaczne odległości w celu znalezienia odpowiednich miejsc do złożenia jaj. Aby uchronić sosny na Pani działce należy wydobyć z pnia larwy szkodnika i oznaczyć je (gatunek lub grupa). Ochrona drzew iglastych polega na zwalczaniu osobników dorosłych w okresie składania jaj, stąd zaliczenie szkodnika do gatunku jest bardzo ważne, gdyż terminy lotów u różnych gatunków szkodników drzew iglastych są inne. Metody zwalczania larw żerujących w drewnie nie należą do prostych. Gdy larwy żerują głęboko w drewnie drzewa, trudno je dosięgnąć środkami ochrony roślin.