Spis treści
Wywłaszczenia na mocy specustawy drogowej. Są skargi
Od momentu wejścia w życie tzw. specustawy drogowej z 2003 r. kolejni Rzecznicy Praw Obywatelskich regularnie zgłaszali organom władzy publicznej poważne uwagi dotyczące tej regulacji, a także innych podobnych specustaw o zbliżonych rozwiązaniach.
Jak pokazuje analiza spraw rozpatrywanych w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, standardem jest upływ wielu miesięcy (a w ekstremalnych sytuacjach nawet kilkunastu lat), zanim państwo wypłaci obywatelowi jakiekolwiek odszkodowanie – mimo że dawny właściciel musi natychmiast opuścić nieruchomość wywłaszczoną pod budowę drogi. W tym okresie obywatele pokrywają koszty właściwego rozpatrzenia sprawy odszkodowawczej. Gdy zauważają zaniżenie wartości wywłaszczonej nieruchomości, są zmuszeni samodzielnie zlecić rzeczoznawcy majątkowemu przygotowanie tzw. kontroperatu szacunkowego. Postępowania odszkodowawcze ciągną się tak długo, że taki kontroperat trzeba często sporządzać wielokrotnie, ponieważ ceny na rynku nieruchomości ulegają znaczącym zmianom.
Rzecznik od dawna wskazuje na konieczność nowelizacji obowiązujących przepisów. Na problemy zwracał uwagę także raport Najwyższej Izby Kontroli sprzed ponad dziesięciu lat, a Polska ponosiła porażki w sprawach przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka z powodu skarg na zbyt długie rozpatrywanie wniosków o odszkodowania.
Zmuszony jestem podkreślić, że przewlekłe ustalanie wysokości odszkodowania prowadzi do naruszania wolności i praw osób wywłaszczonych, w szczególności prawa do otrzymania słusznego odszkodowania bez nieuzasadnionej zwłoki, które to prawo gwarantowane jest w Konstytucji RP, a także wynika z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
– pisze RPO Marcin Wiącek.
Przepaść cywilizacyjna i zagrożenie dla obywateli
Po upływie lat od wprowadzenia specustawy drogowej nie można już usprawiedliwiać działań potrzebą "zasypywania przepaści cywilizacyjnej" między Polską a krajami zachodnimi w obszarze infrastruktury drogowej, kosztem praw i wolności obywatelskich. W obliczu zmian społeczno-gospodarczych państwo powinno podjąć kroki w kierunku opracowania na poziomie ustawowym dojrzałych i kompleksowych mechanizmów, które odpowiadałyby uzasadnionym oczekiwaniom osób wywłaszczonych.
Jak podkreślił Rzecznik, w uzasadnieniu rządowego projektu ustawy z 24 września 2025 r., nowelizującej przepisy dotyczące Centralnego Portu Komunikacyjnego, sam autor projektu przyznał, że „w obecnym stanie prawnym, w związku z brakiem formalnego powiązania wywłaszczenia z wypłatą odszkodowania, prawdopodobna jest sytuacja, która nierzadko ma miejsce w toku procesów inwestycyjnych realizowanych na podstawie innych specustaw, w której osoba wywłaszczona może nie otrzymać nawet zaliczki na odszkodowanie przed nadejściem terminu na opuszczenie nieruchomości”.
RPO zaznaczył, że trudno zaakceptować sytuację, w której sama Rada Ministrów w uzasadnieniu własnego projektu ustawy rozpoznaje niedoskonałości obecnych regulacji, ale nie podejmuje działań legislacyjnych wobec większości obywateli dotkniętych tymi wadami – ograniczając poprawę sytuacji jedynie do tych, którzy stracą nieruchomości w związku z jedną, najbardziej medialną inwestycją.
Marcin Wiącek zwraca się do ministra Andrzeja Domańskiego z prośbą o rozważenie problemu i przedstawionych racji. Pyta także, czy Ministerstwo Rozwoju i Technologii gromadzi dane statystyczne na temat średniego czasu trwania postępowań odszkodowawczych – a jeśli tak, prosi o ich udostępnienie. Przede wszystkim jednak oczekuje stanowiska, szczególnie w sprawie postulatu podjęcia inicjatywy ustawodawczej mającej na celu przyspieszenie postępowań odszkodowawczych oraz wprowadzenie bardziej korzystnych dla wywłaszczonych obywateli zasad ich prowadzenia.
Obecnie bowiem zarówno struktura przepisów, jak i praktyka organów skutkują systematycznym łamaniem konstytucyjnych praw obywateli. Przy tworzeniu nowych regulacji należy także uwzględnić interesy stron w toczących się już postępowaniach: rząd powinien przyjąć odpowiednie przepisy przejściowe, biorąc pod uwagę, że w przypadku wielu wywłaszczonych osób doszło już do przewlekłości postępowania, a tym samym do naruszenia prawa do słusznego odszkodowania.
Materiał powstał przy wykorzystaniu AI.
- Zobacz galerię: Najpiękniejsze domy w Polsce
