Instalujemy system rynnowy. Jak dopasować orynnowanie do dachu wielospadowego?
System rynnowy instaluje się po to, aby wodę spływającą z dachu odprowadzić jak najdalej od ścian i fundamentów budynku. Rodzaj i usytuowanie rynien wpływają też na wygląd domu. Jak dobrać orynnowanie do budynku, aby zanadto nie rzucało się w oczy?
Autor: Andrzej Szandomirski
Rynna jest najczęściej zawieszona na rynhakach przytwierdzonych do deski okapowej. Czoło okapu obrabia się blachą okapową
Stromy dach o skomplikowanym rzucie musi mieć zaprojektowane odwodnienie utworzone przez logiczny i estetyczny układ rynien oraz rur spustowych. Nie powinny one zdominować fasady, tylko elegancko ją uzupełnić lub dyskretnie się w nią wtopić. Projekt odwodnienia jest częścią projektu budowlanego. Rozmieszczenie rynien i rur spustowych zaznacza się na rzucie dachu. Jeśli chcesz wprowadzić zmiany w projekcie odwodnienia, na przykład zmienić położenie rury spustowej albo rynien, trzeba przewidzieć ich konsekwencje techniczne oraz estetyczne. Nietrafiona decyzja dotycząca przekroju rynny lub jej nieprawidłowy montaż mogą spowodować, że będzie się ona wyginać pod naporem deszczówki, a woda będzie się przelewać górą i niszczyć elewację. W zbyt wąskiej rurze spustowej woda może zamarzać, a ta z kolejnych opadów, ponieważ nie będzie mogła odpłynąć, będzie się wylewała ze sztucera. Rury spustowe (i rynny) w złym miejscu lub kolorze niepasującym do pozostałych elementów domu mogą zepsuć wygląd elewacji.
Przekroje rynien
Dobiera się je, korzystając ze wzoru na efektywną powierzchnię dachu (EPD). Oblicza się ją następująco: EPD = (H/2 + W) · L, gdzie H to wysokość dachu, W – odległość w poziomie od narożnika dachu do kalenicy, a L – długość dachu. Aby poprawnie wyliczyć całkowitą powierzchnię do odwodnienia, należy dodać wszystkie pojedyncze powierzchnie wchodzące w jego skład. Suma ta pozwoli określić wymiary systemu odwodnienia. To, jak duże rynny trzeba dobrać, zależy też od ilości opadów przewidywanych na danym terenie. Do standardowych obliczeń przyjmuje się przeciętną sumę opadów wynoszącą 75 mm/h na 1 cm2. Jeżeli tam, gdzie ma stanąć dom, zdarzają się obfite opady deszczu lub śniegu, warto uwzględnić to w projekcie. Również wtedy, gdy rynny albo rury spustowe znajdują się od północnej strony domu, w miejscu stale zacienionym, lub są narażone na zanieczyszczenie liśćmi bądź igliwiem, lepiej zdecydować się na rynny o większym przekroju.
Przykładowe wymiary orynnowania
Orientacyjnie zakłada się, że do odwodnienia 1 m2 połaci dachowej potrzeba 0,8-1 cm2 przekroju poprzecznego rynny. Przyjmuje się, że do odwodnienia zupełnie małego dachu, o EPD mniejszej niż 20 m2, wystarczy rynna o szerokości 70 mm oraz rura spustowa o średnicy 50 mm. Do dużych dachów, o EPD blisko 200 m2, niezbędna jest rynna o szerokości 180 mm, a także rura spustowa o średnicy 125 mm. Producenci systemów odwodnienia opracowali tabele oraz kalkulatory ułatwiające dobranie odpowiedniego orynnowania ze względu na wielkość dachu.
Wymiary rur spustowych
Do wyliczonego przekroju rynny dopasowuje się rury spustowe o odpowiedniej wielkości. Ponieważ pionową rurą woda przemieszcza się szybciej niż rynną, jej średnica może być nieco mniejsza – zazwyczaj o 1/4 węższa niż rynna. Na przekrój rury spustowej wpływa też miejsce jej usytuowania. Jeśli połać jest odwadniana jedną rurą spustową, która znajduje się na środku okapu, jest ona w stanie odprowadzić więcej wody niż wtedy, gdyby była położona na jego skraju – wówczas woda przepływałaby przez nią wolniej i konieczny byłby jej szerszy przekrój. W przypadku dachów wielospadowych rura spustowa często nie jest umieszczana na elewacji bezpośrednio pod odwadnianą połacią, ale dopiero za narożnikiem domu, co również utrudnia swobodny przepływ wody. W takich przypadkach trzeba zwiększyć przekrój rury spustowej o 10%.
Rynny wzdłuż okapu dachowego
Gdy okap jest szeroki, rynny najczęściej zawiesza się na jego skraju. Jest to najbezpieczniejszy sposób odprowadzenia wody. Do tak usytuowanej rynny jest dobry dostęp. Poza tym znajduje się ona daleko od muru, więc nawet jeśli dojdzie do jej rozszczelnienia (na przykład na złączce), wyciekająca woda nie zagrozi ścianom budynku. Najlepiej, aby zewnętrzna krawędź rynny znajdowała nieco poniżej linii będącej przedłużeniem połaci dachu. Zapobiega to jej odkształcaniu przez zsuwający się śnieg. W praktyce taki montaż nie zawsze się udaje.
Rynny nad gzymsem
Jeżeli dom ma wysunięty gzyms, to rynnę umieszcza się nad nim (lub na jego skraju). Nad gzymsem jest mniej widoczna. Najczęściej zawiesza się ją przy styku krawędzi połaci oraz ściany. Fragment ściany, obok której jest ułożona rynna, oraz sam gzyms trzeba wówczas starannie wykończyć obróbką blacharską ze spadkiem od budynku, gdyż każda nieszczelność rynny może spowodować zawilgocenie, a w konsekwencji zniszczenie muru. Rynna może się też opierać na gzymsie – za pośrednictwem podtrzymujących ją rynhaków.
Rynny ukryte
W domach bez okapów rynnę często ukrywa się w specjalnie zbudowanym korycie schowanym za wysuniętym fragmentem elewacji. To rozwiązanie najłatwiej zastosować w ścianie trójwarstwowej – wysuwa się wtedy do góry fragment warstwy osłonowej. W ścianie dwuwarstwowej jest to nieco bardziej skomplikowane. W obu przypadkach istnieje ryzyko pojawienia się mostków cieplnych w miejscu ułożenia rynny, gdyż zabiera ona część szerokości ściany przeznaczonej na ocieplenie. Rynny niezależnie od umiejscowienia muszą mieć odpowiedni spadek (2-5‰, czyli 2-5 mm na 1 m) w kierunku rury spustowej. Spadek zależy od systemu rynnowego, na jaki się decydujemy (podaje go producent w wytycznych do montażu). Kształtuje się go za pomocą haków rynnowych podpierających rynny. Rynhaki, zwane inaczej rynajzami, umieszcza się w rozstawie co 50-70 cm. Mocuje się je do deski okapowej, krokwi, deskowania dachu lub muru.
Rury spustowe
Rynny są połączone z rurami spustowymi za pomocą wpustów (tak zwanych sztucerów). Jeżeli rynny znajdują się nad gzymsem, często wpusty do rur są przeprowadzane przez otwór w gzymsie. Takie przebicie musi być szczelnie zabezpieczone obróbką blacharską. W miejscach, gdzie może dojść do spiętrzenia wody (na przykład przy koszach), stosuje się rozszerzenia rury spustowej. Takie sztucery mogą mieć ozdobny kształt. Elementem dekoracyjnym bywają też osłony antyprzelewowe, czyli podwyższenia instalowane na rynnach w miejscach, w których istnieje ryzyko ich przepełnienia. Na dole rury spustowej najczęściej mocuje się kolanko. Znajduje się ono 20-30 cm nad poziomem gruntu i kieruje wypływającą wodę na nieutwardzony teren. Jeżeli jest taka możliwość, odprowadza się wodę do kanalizacji deszczowej lub ogólnospławnej. Rury spustowe wpuszcza się w ziemię i łączy z systemem kanalizacji. Można ją też odprowadzić do studzienek chłonnych rurami ułożonymi w gruncie, rozsączyć na działce albo nawet magazynować jej nadmiar, przeznaczając go do podlewania ogrodu. Nie wolno kierować wody opadowej na sąsiednie działki.
Rynnowe dylematy
- Małych budynków parterowych o powierzchni dachu do 100 m2 w ogóle nie trzeba odwadniać. Wystarczy zebrać wodę znad samego wejścia i krótką rynną zakończoną rzygaczem odprowadzić wodę daleko od muru.
- Im bardziej skomplikowane są dach i bryła domu, tym trudniej estetycznie zaprojektować system odwodnienia. Lukarny, balkony, okna, wykusze – te wszystkie elementy mogą sprawić, że rury spustowe pojawią się w nieoczekiwanych miejscach.
- Problem z rurami spustowymi jest też w domach z szerokimi okapami. Aby umocować rurę spustową przy murze, trzeba ją albo bardzo mocno odgiąć, co nie zawsze wygląda estetycznie, albo dostosować jej przebieg do układu bryły, na przykład poprowadzić ją przy słupie lub sąsiadującej ścianie. Alternatywnym rozwiązaniem jest zrezygnowanie z rury spustowej i zakończenie rynny łańcuchem, po którym woda spływa bez rozbryzgiwania się, albo odprowadzanie jej rzygaczem na trawnik.
- Gdy na dachu znajdą się lukarny rozdzielające połać (okap), to każda część dachu musi być odwadniana odrębną rurą spustową. Na elewacji pojawia się wówczas dużo pionowych akcentów.
- Szerokie okno lub balkon (umieszczone w ścianie domu między lukarnami) mogą uniemożliwić pionowe poprowadzenie rury. Trzeba ją będzie wtedy nieestetycznie odginać.
- Dachy naczółkowe odwadnia się, układając instalację poziomu rynnowego na dolnej krawędzi naczółka (bocznej, trójkątnej połaci dachowej znajdującej się w miejscu przecięcia kalenicy i szczytów) i kierując strumień wody, najczęściej za pomocą narożników rynnowych, na połać głównej części dachu, która ma na dole zamocowaną rynnę połączoną z pionem spustowym. Brak odwodnienia naczółka może skutkować zamakaniem ściany szczytowej.
- Najczęściej jedną rurą spustową odwadnia się dach o okapie nie dłuższym niż 10-12 m.
